11/12/2023
.webp)
Grafikę Teresy Jakubowskiej po raz pierwszy zobaczyłem kilka lat temu na wystawie poświęconej prawom kobiet. Od razu dałem się wciągnąć w bezkompromisowy, czarno-biały świat. Urzekła mnie wnikliwość spojrzenia, celność i fakt, że artystka przy zastosowaniu minimalnych środków jest w stanie przekazać ważne treści i swój autorski komentarz. Moje zaciekawienie, upór i pewien niezwykły zbieg okoliczności doprowadziły do spotkania, które przeobraziło się w piękną i wyjątkowo cenną znajomość.
Jakubowska od lat 50. XX wieku tworzy linoryty, które odznaczają się nie tylko perfekcjonizmem formy, ale również przekazują emocje. Artystka wydobywa niezwykłą dynamikę z czarno-białej kompozycji, tworząc wrażenie ruchu i życia w każdej swojej pracy. Jej grafiki są jak stopklatki i kadry filmowe, które zatrzymane zostały przy pomocy pstryknięcia palcem artystki i przedstawiają kwintesencję prezentowanych scen i wydarzeń. Bez różnicy czy praca jest intymną opowieścią, pocztówką z podróży, czy przedstawieniem obserwacji społecznej. Zawsze celnie, zawsze w punkt.
Prace Jakubowskiej z grubsza można podzielić na dwie kategorie. Pierwsza to wnikliwe reportaże, których bazą jest życie prywatne i osobiste doświadczenia. Mają one charakter kart z pamiętnika. Artystka opowiada tu o swych doświadczeniach rozciągniętych na bardzo szerokiej skali. Znajdziemy tu zarówno opowieści o trudnych doświadczeniach kobiety samodzielnie wychowującej dzieci w latach 60. XX wieku i pragnącej uciec przed duszną atmosferą mieszczańskiej moralności, jak i prace będące emanacjami radości i fascynacji światem: koronkowe portrety miast, które odwiedziła artystka podczas licznych podróży, zachwyt nad witalnością muzyki jazzowej czy beztroskie chwile spędzone na wybrzeżu Bałtyku. To właśnie w pracy „Lato tysiąclecia” z 1963 roku, która pokazywana jest na wystawie widzimy całe spektrum zachowań plażowych, a dokumentująca je artystka jawi się jako baczna obserwatorka i kolekcjonerka ludzkich typów, które wyłapuje z anonimowego tłumu plażowiczów.
Druga grupa to przedstawienia symboliczne. Przepełnione symboliką prace odnoszą się do uniwersalnych aspektów ludzkiego życia oraz pozostawiają pole do wielowarstwowych interpretacji. Oba nurty w równym stopniu stanowią podstawę jej twórczości, a zdolność umiejętnego balansowania pomiędzy osobistymi, wręcz intymnymi doświadczeniami, a poziomem metaforycznym jest niezwykła. W twórczości Jakubowskiej wątkiem, który szczególnie lubię są wszelkiego rodzaju przedmioty, dzięki którym symbolicznie można było oderwać się od siermiężnej rzeczywistości lat powojennych i trudów życia: skrzydła, maszyny latające czy drabiny. W pracy „Przejście” z 1962 roku artystka wraz z dziećmi spaceruje po linie nad głowami nieżyczliwego tłumu niczym akrobatka w cyrku ku uciesze widowni. Praca opowiada o przeprowadzce Jakubowskiej z Torunia do Warszawy, rozpoczęciu nowego etapu życia i emocjach z tym związanych.
.webp)
Istotnym przedstawieniem z tej kategorii prezentowanym na wystawie jest praca „Miejsce na górze”. Widzimy tu stłoczony na drewnianej platformie tłum zaciekle walczący o to, aby na niej pozostać. Tratujący się ludzie, zadawanie ran ostrymi przedmiotami czy przecinanie lin to tylko niektóre z ludzkich zachowań, które możemy tu rozpoznać. Warto też zauważyć, że cała konstrukcja ma bardzo wątły punkt podparcia i być może klęska czeka wszystkich, niezależnie od tego jak bardzo starają się o pozostanie na tej platformie zwycięzców.
.webp)
W wystawie uczestniczy również artystka młodego pokolenia Anna Rutkowska, której działania w znaczący sposób rezonują z twórczością Jakubowskiej. Rutkowska, zainspirowana grafiką „Polowanie” z 1967 roku oraz własnymi doświadczeniami, które pomimo różnic pokoleń dzieli z Jakubowską, postanowiła odnieść się do jej wizji ptaka-wojskowego helikoptera niosącego śmierć i zagładę, dowodząc tym samym, że twórczość bohaterki wystawy stanowi ponadczasową wartość i jest istotnym stanowiskiem w międzypokoleniowym dialogu.
Cezary Wierzbicki
