Emilia Bohdziewicz {Zosia}

Wystawa Zosia przybliża niezwykle spójną, a zarazem różnorodną twórczość Emilii Bohdziewicz – artystki, która sztuką zajęła się świadomie, dojrzale, z pełnym przekonaniem

o autonomii własnego języka. Urodzona w 1941 roku w Warszawie, przez wiele lat pracowała jako projektantka wnętrz. W 1969 roku ukończyła Wydział Architektury Wnętrz warszawskiej ASP w pracowni Jana Kurzątkowskiego. Pod koniec lat 70., mając 36 lat, świadomie porzuciła projektowanie wnętrz na rzecz tkaniny – medium, które uczyniła polem osobistych i formalnych eksperymentów. W wywiadach przyznawała, że to właśnie brak formalnego wykształcenia w dziedzinie tkactwa uchronił ją przed wpływem stylów i szkół, dając pełną swobodę twórczą.

„Brak obciążeń jakąkolwiek szkołą tkacką skłonił mnie do kreacyjnej samodzielności.”

„Każda praca powoduje konsekwencje w postaci kolejnych prób badań zależności płótna i nitki.”

W 1977 roku jej pierwsza ukończona praca została zaprezentowana na 8. edycji Biennale Tkaniny w Lozannie. Wyróżniała się radykalnym minimalizmem i formalnym rygorem. Tytuł “Jak połączyć ze sobą punkty liniami prostymi na różne sposoby przy użyciu maszyny do szycia?” był jednocześnie deklaracją programu: badała podstawowe relacje wizualne, struktury i kierunki. W 1979 roku, podczas 9. Biennale, pokazała tkaninę w formie książki, eksperymentując z formatem dzieła i narracyjnością w medium tekstylnym.

Jej najbardziej znana praca – “256 możliwych układów znaku zawierającego 8 elementów” – zdobyła Grand Prix na Międzynarodowym Konkursie Tkaniny w Kioto w 1987 roku. Dzieło to, o monumentalnych wymiarach (355 × 355 cm), było kompozycją ściśle systemową, skonstruowaną według zasad permutacji, co odzwierciedlało logiczne i matematyczne predyspozycje artystki.

„Przy moich wyraźnie matematycznych i logistycznych predyspozycjach było nie do uniknięcia, że jeżeli przyjdzie mi wypowiadać się w malarstwie czy tkaninie, będzie to wypowiedź właśnie takiego rodzaju, jaki uprawiam.”

Bohdziewicz nie była tkaczką – nie korzystała z krosien, nie wiązała wątków i osnów. Zamiast tego – szyła. Maszyna do szycia służyła jej jak pędzel. Linie przeszyć – pionowe, poziome, skośne – budowały rytmiczne struktury, przypominające zapis czy partyturę. Kompozycje te, często czarno-białe, z rzadka wzbogacone kolorem, cechowały się oszczędnością i precyzją.

„Dążę do tego, aby surowa naturalna uroda użytych surowców była spójna z przejrzystością idei.”

„Rysunek znaczony jest czarną lub kolorową nitką na bieli płótna. Linie kreśli maszyna do szycia lub ręczny haft.”

Zafascynowana relacją między strukturą materiału a jego znakowaniem, traktowała tkaninę jako pole do analiz strukturalnych i morfologicznych. Jej sztuka wymyka się klasyfikacjom – to tkanina, ale i grafika; rysunek, ale i koncept; formalna analiza, ale i subtelna poezja materii. Artystka była również członkinią grupy IXION – obok Jolanty Owidzkiej i Ewy Latkowskiej-Żychskiej – która zyskała uznanie za eksperymenty z tkaniną jako medium konceptualnym i graficznym.

Wystawa prezentuje pełne spektrum twórczości artystki: od uznanych realizacji wystawowych, po dzieła dotąd niepokazywane, tj.: 100 kombinacji dodawania, 250 x 250 cm, 1990, “Małe Kioto”), Rozmowa z Winiarskim 1988, Całość bez części 1984. Kompozycje, które przez lata pozostawały w cieniu, dziś odsłaniają się jako równoważne – pełne tej samej pasji odkrywania, badania i syntezowania.

Tytułowa Zosia to imię, którym posługiwali się jej bliscy – nieformalny, czuły skrót, w którym zawiera się osobista opowieść o relacjach i pamięci. Wpisuje się on w atmosferę tej prezentacji: ukazania nie tylko surowej precyzji jej twórczości, lecz także głęboko osobistej relacji z materią, nicią, rytmem. Wystawa opowiada nie tylko o artystce, ale także o człowieku – uważnym, skupionym, wymagającym, ale i ciepłym.

W ramach przygotowań do ekspozycji przeprowadziliśmy rozmowy z rodziną i przyjaciółmi Emilii Bohdziewicz-Winiarskiej. Powstały z nich intymne, poruszające portrety – wspomnienia o kobiecie niezależnej, twórczej i bezkompromisowej, która nieustannie poszukiwała, eksperymentowała i głęboko wierzyła w wartość klarownego myślenia – zarówno w sztuce, jak i w życiu. Ich opowieści stają się nieodzownym dopełnieniem tej wystawy, pomagając zobaczyć nie tylko co tworzyła, ale jak żyła i kim była dla innych.

BIO

Urodziła się w 1941 roku w Warszawie, gdzie studiowała na wydziale Architektury Wnętrz w Akademii Sztuk Pięknych. W 1969 roku uzyskała dyplom w pracowni Jana Kurzątkowskiego. Po studiach pracowała jako projektowaniem wnętrz i mebli. Tkaniną artystyczną zajęła się stosunkowo późno - dopiero pod koniec lat 70. Swoją pierwszą ukończoną pracę zaprezentowała podczas 8. edycji Biennale Tkaniny w Lozannie w 1977 roku. Kompozycja pt. Jak połączyć ze sobą punkty liniami prostymi na różne sposoby przy użyciu maszyny do szycia? wyróżniała się na tle ówczesnych tkanin, szczególnie polskich - była wyjątkowo minimalistyczna, skupiona na geometrii i rytmie.  W kolejnych lata artystka brała udział w wielu prestiżowych wystawach indywidualnych i zbiorowych w kraju i za granicą – m.in. w kolejnej edycji Biennale Tkaniny w Lozannie, Międzynarodowym Triennale Tkaniny w Łodzi czy wystawie miniatur tkackich w Londynie. Jej interdyscyplinarne prace, balansujące na pograniczu tkaniny, haftu i rysunku, charakteryzowały się rytmicznymi układami kresek – pionowych, poziomych, ukośnych – przypominających kolumny tekstu. Za pomocą maszyny do szycia “rysowała nicią” na tkaninie, która pełniła dla niej funkcje surowca. Sama artystka bowiem nie tkała (w tradycyjnym rozumieniu tego słowa). Jednym z jej największych osiągnięć w dziedzinie tkactwa była nagroda Grand Prix, którą otrzymała w 1987 roku na International Textile Competition w Kioto. Jej mężem był artysta Ryszard Winiarski. Należała do grupy IXION. Zmarła w 1994 roku w Warszawie.

‍

WYSTAWY INDYWIDUALNE

1979 Galerie Virus, Lozanna Galerie Philharmonie, Liège Galerie Hoffmann, Friedberg (z Ryszardem Winiarskim)

1980 Galeria Zapiecek, Warszawa

1983 Mini Galerie, Schaffhausen

1985 Galeria Bałucka, Łódź

1986 BWA, Zamość Kunststation, Kleinsassen

1988 Galeria Zapiecek (z Ryszardem Winiarskim)

1989 The Grove Gallery, Londyn

1990 Galerie From Sierre (z Ryszardem Winiarskim) Rysowane nicią, Galeria, Studio, Warszawa

1994 Galeria Willa, Łódź

‍

WYBRANE WYSTAWY ZBIOROWE:

1977 VIII Biennale Tkaniny w Lozannie, Szwajcaria

1979 IX Biennale Tkaniny w Lozannie, Szwajcaria

2023 Grantha, Galeria Szydłowski, Warszawa

‍

„Na kształt moich prac wpłynęły wrodzone skłonności matematyczno-kombinatoryczne, umiejętności krawieckie oraz – brak klasycznego tkackiego przeszkolenia. Najważniejsza w moim procesie jest faza wymyślania i sprawdzania koncepcji. Zanim jakąkolwiek zrealizuję w tkaninie, długo obmyślam każdy szczegół – na tyle dokładnie, że w trakcie wykonywania pracy nie podejmuję już żadnej decyzji. […] Pomimo wierności wobec programu, zawsze pojawiają się pewne niedokładności i niespodzianki, pochodzące z samej natury stosowanych przeze mnie surowców. Zależy mi na wyeksponowaniu charakteru tworzywa, podobnie, jak wydaje mi się ważne pozostawienie śladu ludzkiej ręki, wykonującej pewne czynności z określonym stopniem dokładności, nawet przy założonej precyzji.”

‍